Pinyin Là Gì? Cách Đọc Và Lưu Ý Sử Dụng Bảng Bính Âm

Trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, việc học tiếng Trung ngày càng trở nên phổ biến, và Pinyin đóng vai trò then chốt trong quá trình này. Được phát triển bởi chính phủ Trung Quốc, Pinyin không chỉ là hệ thống phiên âm mà còn là cầu nối giúp người học dễ dàng tiếp cận ngôn ngữ và văn hóa Trung Quốc. Bài viết dưới đây, được thực hiện bởi Khoa Trung Hoa sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Pinyin và tầm quan trọng của nó trong việc học tiếng Trung.

Pinyin Là Gì?

Bảng chữ cái Pinyin, còn được biết đến với tên gọi bính âm, là hệ thống phiên âm tiếng Hán phổ thông bằng chữ cái Latinh. Được phê chuẩn vào năm 1958 và áp dụng chính thức từ năm 1979, Pinyin đóng vai trò quan trọng trong việc hệ thống hóa cách phát âm của chữ Hán.

Trước khi Pinyin ra đời, khái niệm về một hệ thống phiên âm như vậy chưa từng tồn tại trong đời sống của người dân Trung Hoa. Chữ Hán, vốn là một hệ thống chữ tượng hình phức tạp, không yêu cầu một bảng chữ cái để hỗ trợ việc đọc và viết. Mặc dù một số ký tự có thể được phân tích dựa trên cấu trúc các bộ thủ, nhưng với tổng cộng 214 bộ thủ, việc này không thể nào tổ chức một cách logic và hiệu quả như việc kết hợp các chữ cái trong hệ thống chữ Latinh.

Tại Sao Phải Tìm Hiểu Về Bảng Chữ Cái Tiếng Trung?

Vậy tại sao Pinyin lại trở nên quan trọng đối với những người học tiếng Trung, dù họ đang học tại trung tâm hay tự học? Pinyin sử dụng các chữ cái Latinh để mô phỏng cách phát âm của tiếng Hán, giúp người mới học tiếp cận ngôn ngữ này một cách dễ dàng hơn. Đặc biệt đối với người nước ngoài, Pinyin là công cụ hữu hiệu giúp họ nhanh chóng nắm bắt cách phát âm. Đối với người Trung Quốc, Pinyin còn giúp họ làm quen với bảng chữ cái Latinh, một lợi thế lớn khi học tiếng Anh hoặc các ngôn ngữ sử dụng hệ thống chữ cái Latinh khác.

Nhiều người đã đồng ý rằng bảng Pinyin có thể được coi như một phiên bản thu nhỏ của hệ thống chữ viết tiếng Trung. Nắm vững toàn bộ bảng Pinyin tương đương với việc hiểu rõ cấu trúc và cách phát âm của chữ Hán. Tuy nhiên, việc học thuộc bảng Pinyin đòi hỏi sự ghi nhớ cả về mặt chữ lẫn phát âm chuẩn xác.

Một câu hỏi phổ biến là liệu 214 bộ thủ có thể xem là bảng chữ cái của tiếng Trung hay không? Theo quan điểm chuyên môn, câu trả lời là “Không.” 214 bộ thủ chỉ là các yếu tố cơ bản thường gặp trong chữ Hán, được tổng hợp để hỗ trợ việc học viết và nhận diện ký tự, chứ không phải là một hệ thống chữ cái hoàn chỉnh. Chúng mang tính tượng hình và giúp người học nắm bắt triết lý của ký tự Hán, nhưng không thay thế được một bảng chữ cái.

Ngược lại, Pinyin, với vai trò là một hệ thống âm thanh, phù hợp hơn để phục vụ cho việc học phát âm và đọc chữ Hán một cách chính xác.

Cấu Tạo Bảng Phiên Âm Chữ Cái Tiếng Trung Pinyin

Pinyin, một yếu tố quan trọng trong ngữ âm tiếng Trung, bao gồm ba thành phần chính: thanh mẫu (phụ âm), vận mẫu (nguyên âm), và thanh điệu.

Thanh mẫu / Phụ âm trong tiếng Trung

Trong tiếng Trung, có tổng cộng 21 thanh mẫu (phụ âm), bao gồm 18 âm đơn, 3 âm kép và 1 âm đơn uốn lưỡi. Dựa vào cách phát âm, các thanh mẫu này được chia thành nhiều nhóm:

Nhóm âm môi kép:

• b: Khi phát âm, chúng ta ngậm chặt môi và nhanh chóng mở ra để thoát khí mà không bật hơi mạnh.
• p: Tương tự như b nhưng có luồng hơi mạnh hơn, thường được gọi là âm thổi.
• f: Khi phát âm, răng trên chạm vào môi dưới, tạo ra luồng khí ma sát, còn gọi là âm môi bé.
• m: Khi phát âm, môi khép lại, luồng khí thoát qua khoang mũi ra ngoài khi hạ thấp họng và lưỡi.

Nhóm âm lưỡi:

• • d: Đầu lưỡi chạm vào răng hàm trên, giữ khí trong khoang miệng trước khi nhanh chóng hạ lưỡi để đẩy khí ra ngoài, tạo thành âm không bật hơi.
  • t: Vị trí phát âm giống d, nhưng cần bật hơi mạnh ra ngoài.
  • n: Đầu lưỡi chạm vào nướu trên, luồng khí thoát qua mũi khi lưỡi hạ thấp.
  • l: Đầu lưỡi chạm vào nướu trên, luồng hơi thoát ra hai bên lưỡi.

Nhóm âm thân lưỡi:

• g: Đây là âm không bật hơi, phát âm bằng cách nâng lưỡi chạm vào vòm miệng mềm rồi hạ lưỡi để đẩy khí ra ngoài.
• k: Âm bật hơi, phát âm tương tự g nhưng với luồng khí mạnh hơn.
• h: Lưỡi chạm gần vòm miệng mềm, luồng khí thoát ra từ khoang miệng qua ma sát.

Nhóm âm trước lưỡi:

• z: Âm không bật hơi, đầu lưỡi chạm răng hàm trên rồi lùi lại nhẹ nhàng để khí thoát ra ngoài.
• c: Tương tự z nhưng cần bật hơi mạnh hơn.
• s: Đầu lưỡi đặt sau răng cửa dưới, luồng khí thoát ra qua ma sát giữa lưỡi và răng trên.

Nhóm âm sau lưỡi:

• zh: Âm không bật hơi, đầu lưỡi cong lên chạm vào vòm miệng cứng, khí thoát ra từ đầu lưỡi và vòm miệng.
• ch: Phát âm tương tự zh nhưng cần bật hơi.
• sh: Đầu lưỡi chạm vào vòm miệng cứng, khí thoát ra qua ma sát giữa lưỡi và vòm miệng.
• r: Phát âm tương tự sh nhưng ít rung hơn, tạo thành âm mềm hơn.

Nhóm âm mặt lưỡi:

• j: Âm không bật hơi, mặt lưỡi chạm vào vòm miệng cứng, đầu lưỡi đặt sau răng cửa dưới, luồng hơi thoát ra từ giữa lưỡi.
• q: Âm bật hơi, phát âm giống j nhưng với luồng khí mạnh hơn.
• x: Mặt lưỡi áp sát vào sống lưỡi, khí thoát ra qua ma sát giữa mặt lưỡi và sống lưỡi.

Vận mẫu / Nguyên âm trong tiếng Trung

Tiếng Trung có tổng cộng 36 vận mẫu, được chia thành 6 nguyên âm đơn, 13 nguyên âm kép, 16 nguyên âm mũi và 1 nguyên âm uốn lưỡi.

Nguyên âm đơn:

• a: Phát âm giống “a” trong tiếng Việt.
• o: Phát âm giống “o,” đọc tròn môi.
• e: Phát âm gần giống “ưa.”
• i: Phát âm giống “i.”
• u: Phát âm giống “u,” đọc tròn môi.
• ü: Phát âm giống “uy.”

Nguyên âm kép:

• ai: Phát âm giống “ai” trong tiếng Việt.
• ei: Phát âm giống “ây.”
• ao: Phát âm giống “ao” trong tiếng Việt.
• ou: Phát âm gần giống “âu.”
• ia: Phát âm gần giống “ia,” đọc i sau đó kéo dài a.
• ie: Đọc kéo dài “i + e.”
• ua: Phát âm giống “oa.”
• uo: Đọc kéo dài “u” rồi chuyển sang “o.”
• üe: Phát âm gần giống “uê.”
• iao: Phát âm gần giống “iao.”
• iou: Phát âm “i + ou.”
• uai: Đọc giống “oai.”
• uei: Phát âm “u + ei.”

Nguyên âm mũi:

• an: Phát âm giống “an” trong tiếng Việt.
• en: Phát âm giống “ân.”
• in: Đọc giống “in.”
• ün: Phát âm “ü + n.”
• ian: Phát âm giống “an.”
• uan: Đọc giống “oan.”
• üan: Phát âm giống “oen.”
• uen (un): Phát âm gần giống “uân,” kéo dài nhẹ.
• ang: Phát âm gần giống “ang.”
• eng: Phát âm gần giống “âng.”
• ing: Đọc giống “ing.”
• ong: Phát âm giống “ung.”
• iong: Đọc giống “i + ung.”
• iang: Đọc “i + ang.”
• uang: Đọc giống “oang.”
• ueng: Phát âm gần giống “uâng.”

Nguyên âm uốn lưỡi:

• er: Phát âm giống “ơ,” thanh quản rung nhẹ.

Thanh điệu trong tiếng Trung

Khác với tiếng Việt có 6 dấu, tiếng Trung chỉ có 4 thanh. Mỗi thanh đại diện cho hướng âm khác nhau.

• Thanh 1 (thanh ngang) bā: Phát âm giống “ba” không dấu trong tiếng Việt, đọc ngang đều, không lên không xuống.
• Thanh 2 (thanh sắc) bá: Phát âm giống dấu sắc trong tiếng Việt nhưng kéo dài âm hơn.
• Thanh 3 (thanh hỏi) bǎ: Phát âm giống “ba” với âm từ cao xuống thấp rồi lên cao.
• Thanh 4 (thanh huyền) bà: Phát âm từ cao xuống thấp, tương tự dấu huyền trong tiếng Việt.

Cách Đọc Phiên Âm Tiếng Trung

Để đọc và hiểu rõ bảng phiên âm Pinyin trong tiếng Trung, chúng ta cần chú ý đến một số quy tắc quan trọng:

Các quy tắc cơ bản khi đọc bảng phiên âm tiếng Trung Pinyin

• Trong cách đọc pinyin không phải tất cả các thanh mẫu và vận mẫu đều có thể kết hợp với nhau. Ví dụ: Vận mẫu “ia” chỉ có thể kết hợp với một số thanh mẫu nhất định.
• Vận mẫu “ü” và các vận mẫu ghép từ “ü” khi kết hợp với các thanh mẫu “j”, “q”, “x” thì sẽ được viết là “u”. Ví dụ: 去/qù/, 局/jú/, 需/xū/.

Mặc dù Pinyin không phải lúc nào cũng hoàn toàn chính xác trong việc phản ánh âm thanh tiếng Trung, nhưng nó đóng vai trò rất quan trọng trong việc hỗ trợ người học, đặc biệt là người mới bắt đầu. Pinyin giúp tra cứu từ điển dễ dàng và đảm bảo người học phát âm đúng từ, giảm thiểu sai sót trong việc phát âm.

Bộ gõ Pinyin

Để viết các ký tự Hán, cách tốt nhất là sử dụng bàn phím được thiết kế theo bố trí chú âm hoặc sử dụng phương pháp gõ Pinyin, kết hợp các nguyên âm và phụ âm trong bảng chữ cái Pinyin. Hiện nay, có nhiều phần mềm hỗ trợ gõ tiếng Trung, trong đó nổi bật là Sogou Pinyin, bàn phím của hệ điều hành Windows, Google Pinyin Input, và QQpinyin. Những công cụ này giúp việc gõ tiếng Trung trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn.

Một số quy tắc khác khi sử dụng Pinyin:

• Khi vận mẫu “iou” đi sau các thanh mẫu, ta bỏ chữ “o” khi viết. Ví dụ: 六/liù/.
• Khi các vận mẫu “uei”, “uen” đi sau các thanh mẫu, ta bỏ chữ “e” khi viết. Ví dụ: 对/duì/, 盾/dùn/.
• Đối với những từ ghép hai chữ, nếu chữ tiếp theo bắt đầu bằng một nguyên âm, cần đặt dấu ’ giữa hai chữ đó để tránh nhầm lẫn. Ví dụ: 方案/fāng’àn/ (phương án). Không có dấu ’ có thể dẫn đến nhầm lẫn với từ khác như 反感/fǎngǎn/.
• Khi viết Pinyin cho danh từ riêng, cần viết hoa chữ cái đầu tiên. Ví dụ: 越南/Yuènán/ (Việt Nam); 中国/zhōngguó/ (Trung Quốc).

Để học bảng Pinyin một cách hiệu quả, người học nên kết hợp việc học với video phát âm và thực hành thường xuyên, tốt nhất là có sự hướng dẫn từ giáo viên hoặc người bản xứ.

Lời Kết

Như vậy, Pinyin không chỉ là một công cụ hữu ích cho người học tiếng Trung mà còn là một phần quan trọng trong việc gìn giữ và phát triển ngôn ngữ này trên toàn thế giới. Hy vọng rằng qua bài viết này, bạn sẽ có thêm kiến thức và động lực để khám phá sâu hơn về tiếng Trung và văn hóa của đất nước này.